Niedobór witaminy B12 jest stanem chorobowym charakteryzującym się niskim poziomem witaminy B12 we krwi. Może wystąpić wiele różnych oznak i symptomów tej choroby, spośród których cdo często spotykanych należy zmęczenie, marznięcie kończyn, dręgwienie i mrowienie w rękach i stopach. Mimo dużej dostepności witaminy B12 w pokarmach, niedobory witaminy B12 stwierdzono u około 10% populacji senioralnej.

Objawy niedoboru witaminy B12

• Hematologiczne skutki niedoboru witaminy B12 charakteryzuje niedokrwistość megaloblastyczna (jako efekt zahamowania syntezy DNA), zmęczenie, osłabienie, zadyszka, marznięcie kończyn, zawał mięśnia sercowego i zakrzepica żył, szybkie bicie serca, przyspieszony oddech i blady kolor skóry.
• Neurologiczne zmiany, takie jak drętwienie i mrowienie w rękach i stopach, problemy z chodzeniem i utrzymaniem równowagi, neuropatia, mielopatia (choroba rdzenia kręgowego), upośledzenie pamięci, atrofia mózgu i zaniki pamięci a także demencja. Ponadto, zaburzenia widzenia, bezsenność, impotencja. Psychologiczne objawy niedoboru witaminy B12 to, ataksja , manie, psychozy, zmiany nastrojów i zmiany osobowości, splątanie, otępienie i depresja.

Neurologiczne objawy niedoboru witaminy B12 mogą nastąpić bez niedokrwistości, więc wczesna diagnoza i interwencja jest ważna aby uniknąć nieodwracalnych szkód.  W okresie niemowlęcym, objawy niedoboru witaminy B12 to brak przyrostu masy ciała, zaburzenia ruchu, opóźnienie w rozwoju i niedokrwistość megaloblastyczna. Wiele z tych objawów jest ogólna i może być wynikiem różnych stanów chorobowych innych niż niedoboru witaminy B12.

Objawy niedoboru u osób starszych

Niskie stężenia witaminy B12 w surowicy odnotowano u około 10% osób starszych i zwiększa się z wiekiem, od około 5% w wieku 65 lat do 20% w wieku 85 lat. U ludzi starszych z niskim stężeniem witaminy B12 objawy rzadko mają klasyczne cechy makrocytowej anemii i neuropatii. Bardziej powszechnie są niespecyficzne objawy zmęczenia i zaburzenia funkcji poznawczych, które mogą być przypisane do „starości”.
Niedobór witaminy B12  jest powoli postępującym procesem, który może trwać wiele lat.

Według wielu specjalistów krótkotrwały niedobór B12 nie powoduje zmian w układzie nerwowym lecz jej długotrwały niedobór może prowadzić do nieodwracalnych powikłań.

Objawy żołądkowo-jelitowe

Niedobór witaminy B12 może spowodować także objawy żołądkowo-jelitowe takie jak ból jamy ustnej lub języka, biegunka lub zaparcia. Uważa się że spowodowane jest to wadliwą replikacją spowolnionej syntezy DNA w miejscach o częstej regeneracji komórek.  To może być również spowodowane atakiem układu autoimmunologicznego w komórkach okładzinowych żołądka przy anemii złośliwej. Każdy z tych objawów może występować pojedynczo lub w połączeniu z innymi.

Leczenie niedoborów Witaminy B12

Zastrzyki z witaminy B12

Zazwyczaj, niedobór witaminy B12 jest traktowany zastrzykami z witaminy B12 wstrzykując domięśniowo 1000mg, ponieważ ta metoda omija potencjalne bariery w absorpcji. Zwykle wstrzykuje się albo hydroksykobalaminę albo cyjanokobalaminę (dwie formy witaminy, które organizm człowieka jest w stanie przekształcić w formy biologicznie aktywne) codziennie przez dwa tygodnie, a potem raz na dwa tygodnie przez 6 miesięcy.

Suplementacja doustna witaminy B12

Jednakże wysokie dawki witaminy B12 podawanej doustnie mogą również być skuteczne. Zespól naukowców porównujących doustne z domięśniowo podawaną witaminą B12 doszedł do wniosku, że 2000 mcg doustnej witaminy B12 dziennie, a następnie zmniejszona dawka dobowa 1000 mcg, a następnie 1000 mcg tydzień i wreszcie, co miesiąc może być równie skuteczne jak podawanie domięśniowe. Ogólnie rzecz biorąc, zdolność danego pacjenta do przyswajania witaminy B12 jest najważniejszym czynnikiem w celu określenia, czy witamina B12 powinien być podawana doustnie lub przez zastrzyk. W większości krajów praktyka domięśniowego stosowania witaminy B12 w leczeniu jej niedoboru pozostała niezmieniona.

Objawy związane z niedoborem witaminy B12 mogą wystąpić nawet po pięciu latach od chwili zużycia przez organizm zapasów tej witaminy.

Kwas foliowy i witamina B12

Duże ilości kwasu foliowego może maskować szkodliwe skutki niedoboru witaminy B12, modyfikując niedokrwistość megaloblastyczną spowodowaną niedoborem witaminy B12 bez korygowania uszkodzenia układu nerwowego, które również występuje. Ponadto wstępne dowody wskazują, że wysoki poziom kwasu foliowego w surowicy może zamaskować nie tylko niedobór witaminy B12, ale może również nasilić anemię i pogorszyć objawy poznawcze związane z niedoborem witaminy B12.  W przypadku niedoboru witaminy B12 gdy nie jest leczone może wystąpić trwałe uszkodzenie nerwów. Z tych powodów, przyjmowanie kwasu foliowego z wzbogaconych suplementów żywności nie powinna przekraczać 1000 mikrogramów na dobę u zdrowych dorosłych ludzi.

Niedobór witaminy B12 – grupy ryzyka

Głównymi przyczynami niedoboru witaminy B12 są zaburzenia wchłaniania witaminy B12 z pożywienia, niedokrwistość złośliwa, pooperacyjne wchłanianie i niedobór w diecie. Jednakże, w wielu przypadkach przyczyna niedoborów witaminy B12 nie jest znana. Następujące grupy są wśród tych najbardziej narażone na niedobór witaminy B12.

Starsi dorośli

Zanikowe zapalenie błony śluzowej żołądka, choroby dotykające 10% do 30% osób starszych, zmniejsza wydzielanie kwasu solnego w żołądku, co prowadzi do zmniejszenia absorpcji witaminy B12. Obniżone stężenie kwasu solnego może również zwiększyć wzrost normalnych bakterii jelitowych, które wykorzystują witaminy B12, ponadto zmniejszając ilość witaminy B12 do dyspozycji organizmu.

Osoby z zanikowym zapaleniem błony śluzowej żołądka są w stanie wchłonąć witaminę B12, która jest naturalnie obecna w żywności. Większość także może wchłonąć syntetyczną witaminę B12 dodawaną do żywności wzbogacanej i suplementów diety. W rezultacie zaleca się dorosłym w wieku powyżej 50 lat pozyskiwać większość witaminy B12 z suplementów witaminowych lub wzbogaconej żywności. Jednak niektórzy starsi pacjenci z zanikowym zapaleniem żołądka wymagają dawek znacznie wyższych niż rekomendowane dzienne zapotrzebowanie.

Osoby z niedokrwistością złośliwą

Anemia złośliwa, to stan, który występuje u 1% -2% starszych ludzi, charakteryzuje się brakiem czynnika wewnętrznego. Osoby z niedokrwistość złośliwą nie mogą prawidłowo absorbować witaminy B12 w przewodzie pokarmowym. Niedokrwistość złośliwa jest zwykle traktowana domięśniowo zastrzykami z witaminą B12. Jednakże, ok 1% doustnie podawanej witaminy B12 może być absorbowane pasywnie przy nieobecności czynnika wewnętrznego, co sugeruje, że wysokie dawki doustnie podawanej witaminy B12 może być także skutecznym sposobem leczenia.

Osoby, które przeszły operację przewodu pokarmowego

Operacje chirurgiczne w przewodzie pokarmowym, takie jak chirurgia utrata masy ciała lub operacji w celu usunięcia całości lub części żołądka, często prowadzą do utraty komórek, które wydzielają kwas solny i czynnik wewnętrzny.

Dzięki temu zmniejsza się ilość witaminy B12 uwalnianej i wchłanianej przez organizm szczególnie witaminy B12 związanej z żywnością. Chirurgiczne usunięcie dystalnego jelita krętego może również doprowadzić do niezdolności do absorbowania witaminy B12. Osoby przechodzące te operacje chirurgiczne powinny być monitorowane przed zabiegiem i po zabiegu pod kątem braków kilku substancji odżywczych, w tym witaminy B12.

Wegetarianie

Wegetarianie ściśle przestrzegający diety i weganie są narażeni na większe ryzyko rozwijającego się niedoboru witaminy B12 niż lakto-owo-wegetarianie (odmiana wegetarianizmu pozwalająca na spożycie zarówno jaj, mleka i jego przetworów, a także miodu)  i niewegetarianie, ponieważ naturalne źródła witaminy B12 są ograniczone do żywności pochodzenia zwierzęcego. Wzbogacone płatki śniadaniowe są jednym z kilku źródeł witaminy B12 pochodzących z roślin i mogą być stosowane jako dietetyczne źródła witaminy B12 dla ścisłych wegetarian i wegan.

Kobiety w ciąży i karmiące piersią oraz ich niemowlęta, które rygorystycznie przestrzegają diety wegetariańskiej

Witamina B12 przenika przez łożysko w czasie ciąży i jest obecna w mleku matki. Karmione wyłącznie piersią niemowlęta kobiet, które nie spożywają żadnych produktów zwierzęcych mogą mieć bardzo ograniczone zapasy witaminy B12 i może rozwijać się u dziecka niedobór witaminy B12 w ciągu kilku miesięcy od urodzenia. Niewykryte i nieleczony niedobór witaminy B12 u niemowląt może prowadzić do poważnych i trwałych uszkodzeń neurologicznych.

W związku z tym zaleca się dodatkowo suplementację witaminą B12 dla wegan i lakto-owo-wegetariańskich wegetarian, zarówno podczas ciąży i laktacji, w celu zapewnienia wystarczającej ilości witaminy B12 przeniesionej do płodu i dziecka. Kobiety w ciąży i karmiące piersią, które stosują surowe wegetariańskie lub wegańskie diety powinny skonsultować się z pediatrą w sprawie suplementów witaminowych B12 dla swoich niemowląt i dzieci.

Alkoholicy i nadużywający alkoholu

Alkohol – zwłaszcza w dużych ilościach – podrażnia błonę śluzową żołądka i jelit. W przypadku podrażnienia żołądka – tak zwany nieżyt żołądka – wytwarza mniej kwasu chlorowodorowego i może wydzielać mniej czynnika wewnętrznego, co przyczynia się do zmniejszenia absorpcji B12 z pożywienia. Według Narodowego Instytutu ds. Nadużyć Alkoholowych i Alkoholizmu (USA), alkohol nie tylko osłabia wchłanianie składników odżywczych przez uszkodzenie wyściółki układu żołądkowo-jelitowego, ale także zapobiega całkowitemu wykorzystaniu składników odżywczych w organizmie przez zmianę ich transportu, przechowywania i wydalania. Ponadto zmniejszenie produkcji kwasu chlorowodorowego może stymulować wzrost bakterii jelitowych, które wykorzystują witaminę B12, co dodatkowo redukuje ilość dostępną dla organizmu.

Witamina B12 jest rozpuszczalna w wodzie, ale w przeciwieństwie do innych rozpuszczalnych w wodzie witamin, jest przechowywana w organizmie – głównie wątrobie – przez wiele miesięcy lub dłużej, zanim stanie się niezdatna do użycia lub zostanie wypłukana. Według Christina Dye z Fundacji „Do It Now”, przewlekła konsumpcja alkoholu prowadzi do wydalania zapasów kluczowych substancji odżywczych, takich jak witaminy z grupy B. Spożywanie alkoholu zwiększa również ryzyko chorób wątroby i jej zapalenia – zwane także marskością wątroby – co może mieć wpływ na przechowywanie lub wykorzystanie witaminy B12.

Zakażeni Helicobacter pylori

Niedobór kobalaminy (witaminy B12) związany jest z infekcją Helicobacter pylori. W jednym studium Wydziału Medycznego Uniwersytetu w Baskent (Turcja) zbadano w jaki sposób stężenie witaminy B12 w surowicy wiąże się z błoną śluzową żołądka, gęstością i histologią H. pylori oraz z wynikami hematologicznymi u pacjentów z minimalną lub bez atrofii żołądkowej. Drugim celem było potwierdzenie, że leczenie eradykacyjne H. pylori ( wykorzystuje środki powstrzymujące emisję kwasu solnego w żołądku) zwiększa stężenie B12 w surowicy.

Wyniki badań dostarczają silnych dowodów na to, że zakażenie H. pylori związane jest z niedoborem kobalaminy i wykazuje, że jest to prawdą nawet u pacjentów z dyspepsją (złe trawienie) i minimalną atrofią lub bez atrofii żołądkowej.

Niezwykle ważne jest aby zapobiegać powstawaniu niedoboru witaminy B12 . W tym celu zaleca się spożycie jej w formie suplementów dietetycznych. W przypadku wegan i ludzi starszych, suplementy należy przyjmować każdego dnia w dawce najlepiej 250μg. W przypadku lakto-owo-wegatarian, taką samą dawkę przynajmniej 4-5 razy na tydzień zaleca dr Roman Pawlak z East Carolina University.