Zrozumienie podstaw anatomii jest przydatne dla każdego, kto myśli o swoim treningu poważnie. Bardzo rzadka wśród trenujących jest wiedza o trzech rodzajach tkanki mięśniowej występującej w naszym organizmie, nazywanych czasem triadą mięsniową: mięśniach poprzecznie prążkowanych szkieletowych, mięśniu poprzecznie prążkowanym sercowym oraz mięśniach gładkich. Każdy z tych typów tkanki mięśniowej ma inne cechy i pełni określone funkcje w organizmie. Postaram się Ci je przybliżyć.
W artykule:
Mięśnie poprzecznie prążkowane szkieletowe
To właśnie te mięśnie są obiektem naszych działań treningowych. Mięśnie szkieletowe zbudowane są z długich, cylindrycznych włókien posiadających charakterystyczne prążkowanie poprzeczne. Każde włókno mięśniowe zawiera wiele jąder komórkowych położonych na obwodzie komórki, tuż pod błoną komórkową. Wyjątkową cechą mięśni szkieletowych jest możliwość ich świadomej kontroli – to dzięki temu możemy wykonywać precyzyjne ruchy podczas treningu czy codziennych aktywności.
Mięśnie szkieletowe są niezwykle plastyczne – potrafią adaptować się do stawianych przed nimi wymagań. W odpowiedzi na regularny trening siłowy zwiększają swoją masę poprzez proces hipertrofii, mogą też stawać się silniejsze dzięki adaptacjom nerwowo-mięśniowym. Ta zdolność do adaptacji sprawia, że trening siłowy jest skutecznym narzędziem modelowania sylwetki i poprawy sprawności fizycznej.
Mięsień sercowy – wyspecjalizowana tkanka mięśniowa
Mięsień sercowy, nazywany również tkanką mięśniową poprzecznie prążkowaną serca, jest wyjątkowym typem tkanki mięśniowej. Pod względem budowy przypomina mięśnie szkieletowe – posiada prążkowanie poprzeczne, jednak na tym podobieństwa się kończą. Komórki mięśnia sercowego posiadają pojedyncze jądra umieszczone centralnie oraz charakterystyczne połączenia między komórkami zwane wstawkami. Te połączenia umożliwiają szybkie przewodzenie impulsów elektrycznych, dzięki czemu serce może pracować jako zsynchronizowana jednostka.
Mięsień sercowy pracuje nieustannie przez całe życie i nie podlega świadomej kontroli. Choć nie możemy bezpośrednio kontrolować pracy serca, to poprzez regularny trening możemy wpływać na jego wydolność. Trening aerobowy prowadzi do szeregu adaptacji w mięśniu sercowym. Do najważniejszej z nich należy zwiększenie objętości wyrzutowej serca i poprawy efektywności jego pracy, co możemy zaobserwować w postaci obniżającego się tętna spoczynkowego.
Mięśnie gładkie
Mięśnie gładkie to trzeci typ tkanki mięśniowej występującej w naszym organizmie. Znajdują się one w ścianach narządów wewnętrznych, naczyń krwionośnych i przewodu pokarmowego. W przeciwieństwie do mięśni szkieletowych, mięśnie gładkie nie posiadają prążkowania i pracują bez naszej świadomej kontroli. Ich komórki są wrzecionowate, z pojedynczym jądrem umieszczonym centralnie.
Mięśnie gładkie odgrywają kluczową rolę w utrzymaniu homeostazy organizmu. Kontrolują średnicę naczyń krwionośnych, wpływając na ciśnienie krwi, odpowiadają za perystaltykę jelit oraz regulują przepływ powietrza w drogach oddechowych. Choć nie możemy bezpośrednio trenować mięśni gładkich, regularna aktywność fizyczna może pozytywnie wpływać na ich funkcjonowanie, na przykład poprzez poprawę regulacji ciśnienia krwi.
Wpływ treningu na różne typy tkanki mięśniowej
Trening wywiera różnorodny wpływ na poszczególne rodzaje tkanki mięśniowej. Mięśnie szkieletowe reagują najbardziej bezpośrednio – zwiększają swoją masę i siłę w odpowiedzi na trening oporowy, oraz wytrzymałość w odpowiedzi na trening aerobowy. Mięsień sercowy adaptuje się do regularnego wysiłku poprzez poprawę swojej wydolności i efektywności. Natomiast mięśnie gładkie, choć nie trenujemy ich bezpośrednio, również odnoszą korzyści z regularnej aktywności fizycznej poprzez poprawę swojej funkcji.
Rola układu nerwowego w kontroli pracy mięśni
Sposób, w jaki kontrolowane są poszczególne typy mięśni ma bardzo duże znaczenie dla treningu. Mięśnie szkieletowe znajdują się pod kontrolą układu somatycznego – świadomego. Oznacza to, że możemy precyzyjnie kontrolować ich pracę, co jest fundamentem treningu siłowego i motorycznego. Dzięki temu jesteśmy w stanie doskonalić technikę wykonywania ćwiczeń i rozwijać koordynację ruchową.
Mięsień sercowy i mięśnie gładkie podlegają kontroli układu autonomicznego, działającego poza naszą świadomością. Choć nie możemy bezpośrednio kontrolować ich pracy, to poprzez trening jesteśmy w stanie wpływać na ich funkcjonowanie. Na przykład, regularna aktywność fizyczna może prowadzić do korzystnych zmian w regulacji autonomicznej, takich jak zwiększona aktywność układu przywspółczulnego w spoczynku.
Zmęczenie i regeneracja różnych typów mięśni
Różne typy tkanki mięśniowej charakteryzują się odmienną podatnością na zmęczenie i różnym tempem regeneracji. Mięśnie szkieletowe mogą ulec znacznemu zmęczeniu podczas intensywnego treningu i wymagają odpowiedniego czasu na regenerację. Proces ten może trwać od kilkunastu do nawet kilkudziesięciu godzin, w zależności od intensywności wysiłku i trenowanej partii mięśniowej.
Mięsień sercowy jest wyjątkowo odporny na zmęczenie i posiada zdolność do szybkiej regeneracji między skurczami. Ta właściwość jest niezbędna do utrzymania nieprzerwanej pracy serca. Jednak intensywny trening kardio może prowadzić do przejściowego spadku wydolności mięśnia sercowego, dlatego ważne jest odpowiednie dawkowanie obciążeń treningowych.
[1]: Podstawy fizjologii człowieka, Traczyk W., 2019[2]: Exercise Physiology: Nutrition, Energy, and Human Performance, McArdle W., 2021
[3]: Anatomia człowieka, Sokołowska-Pituchowa J., 2020